کروشه یا قلاب، مثل پرانتز نشانهای جفتی است که توضیحات تکمیلی متن را درونِ آن اضافه میکنیم. راویان و مصححان این نشانه را بیشتر برای افزودن نکات مکمل به متن درج میکنند تا درک خواننده از متن بیشتر شود. در این نوشته به کاربردهای اصلی و ضمیمهای کروشه میپردازیم.
۱. تعلیقات نویسنده یا مصحح
مصححان، بهخصوص در متنهای کهن، واژهها یا عبارتی درون کروشه میآورند که در اصلِ نوشته وجود نداشته است. این تعلیقات برای درک بهتر نوشته اضافه میشوند.
ناخوش آوازی به بانگ بلند [قرآن] همیخواند. صاحبدلی بر او بگذشت. گفت: تو را مشاهره چند است؟
(سعدی، گلستان)
و همانا که آن در کتاب اصلى [=لوح محفوظ] به نزد ما سخت والا و پرحکمت است.
(قرآن کریم، ترجمهٔ فولادوند)
و در مسجد خضر خان بخش [را؟] چهار طبق زر سرخ بنهادندی، در هر یک دویست و پنجاه دینار و آن بمشت بخشیدی.
(نظامی عروضی، چهار مقاله، تصحیح محمد قزوینی)
۲. برای بیان حالتها در نمایشنامهها
لیر: های؛ نوکرزادهٔ بددین! [دست به شمشیر میبرد]
(ویلیام شکسپیر، لیر شاه)
دایه [صورت او را میپوشاند]: بیا فرزند. صورتت را پوشاندم؛ اما زود باشد که نقاب مرگ چهرهٔ مرا نیز بپوشاند.
(اوریپید، هیپولیت)
استپان: گاهی برایم پیش میآید که بیاختیار لبخند بزنم. [کمی سکوت. استپان به نظر میرسد دارد فکر میکند.]
(آلبر کامو، دادگسترها)
۳. اطلاعات نامشخص در کتابشناسی
اگر در ارجاعات و کتابشناسی اطلاعات نامشخص و گمشده داشته باشیم، آن را درون کروشه ذکر میکنیم.
تهران، چشمه، [بیتا]
نیریز، [بینا]، ۱۳۹۶
[بیجا]، کیانیان، ۱۳۸۷
بیتا: بدون تاریخ نشر
بینا: بدون ناشر
بیجا: بدون محل نشر
نکتهها و ریزهکاریهای علامت کروشه
کروشه بافاصله از واژههای بیرون و بدون فاصله از واژههای درونش نوشته میشود.