با ویراویراست، سرعت ویراستاری خود را چندین برابر کنید.

زبان معیار، چگونه زبانی است؟

زبان، پدیده‌ای است که از زبان‌های همجوار، عوامل فرهنگی، اجتماعی و... تأثیر می‌پزیرد. این نگرانی وجود دارد که زبان فارسی تحت تأثیر ساخت‌های زبان‌های بیگانه، بیش از حد در حال دگرگونی است و اگر بین تثبیت و تحول آن، نوعی تعادل برقرار نشود به‌مرور زمان سلامت خود را از دست می‌دهد.

در هر جامعه عواملی باعث می‌شود که گویشوران، نوعی از زبان را «زبان معیار» بدانند. عوامل فرهنگی و اجتماعی باعث شده است مردم، بدون هیچ مانعی زبان رسانه‌هایی، چون روزنامه‌ها، مجله‌ها و صداوسیما را از زبان معیار بدانند. هر جامعه باید زبان معیار داشته باشد تا بتواند به‌عنوان مهم‌ترین عامل ارتباطی در میان افراد جامعه به‌کاربرده شود. باید مراقب بود که الگوهای زبانی غیرمعیار، در رسانه‌هایی، چون روزنامه‌ها مجلات و صداوسیما رواج پیدا نکنند؛ زیرا به‌مرور زمان به‌جای الگوهای معیار پذیرفته می‌شوند و زبان از جنبه‌های مختلف معیوب و ناقص می‌شود. هرچند در ظاهر بتوانند به نقش ارتباطی خود ادامه دهند اما قواعد آن فرو می‌ریزد و صرف و نحو زبان دچار تغییر و اشکال می‌شود.

 ویراستاری متن خود را به ویراستارهای ویراویراست بسپارید.

برای مراقبت از ارکان زبان فارسی و پیشگیری از شکل‌گیری کاربردهای نادرست آن باید:

• الگوهای زبانی غیرمعیار را شناخت و تحلیل کرد.

• شیوه‌های کاربرد این الگوهای غیرمعیار را در لایه‌های سه‌گانۀ زبان کاوید.

• تفاوت گونه‌های گفتاری و نوشتاری را در زبان فارسی بررسی کرد.

 در مبانی نظری «بررسی لایه‌های زبان»، «تغییرپذیری زبان»، «تناسب زبان با حال و مقام متکلم» و «زبان معیار و معیارسازی» بسیار مهم است.

در ادامه به بررسی هریک می‌پردازیم.

ویراستاری آنلاین «ویراویراست» دارای بخش ویراستاری پیشرفته است. در این بخش کاربر با مهم‌ترین عناصری که نباید در زبان معیار وجود داشته باشد، آشنا می‌شود: استفاده از ترکیب‌های نادرستی همچون حشو (حُسن خوب) و گرته‌برداری (روی کسی حساب کردن)، استفاده از مصدرهای جعلی و نادرست (خوبیت)، استفاده از نشانه‌های جمع نادرست (مدارک‌ها) و همچنین ترکیب‌ها و ساخت‌هایی که ادیبان به‌کاربردن آن‌ها را درست نمی‌دانند؛ همچون «را»ی مفعولی که برخی از نویسندگان بعد از فعل می‌آورند که این کاربرد نادرست است. درویراستاری آنلاین «ویراویراست» و در بخش ویراستاری پیشرفته همچنین پیشنهاد گذاشتن «ۀ» به کلماتی که به «ها»ی غیرملفوظ ختم می‌شوند و نقش مضاف دارند داده می‌شود. مانند: برای «خانه خدا»، «خانۀ خدا» را پیشنهاد می‌دهد.

• لایه‌های زبان:

لایه‌های زبان شامل: لایه‌های آوایی، دستوری، واژگانی و معنایی می‌شود. لایه‌های زبان دربرابر عوامل مؤثر، واکنش یکسان ندارند و مقاومت بعضی لایه‌ها از لایه‌های دیگر بیشتر است.

لایۀ واژگان به‌آسانی تأثیر و تغییر می‌پذیرد.

لایۀ آوایی و دستگاه آوایی زبان بسیار مقاوم است.

لایۀ دستور زبان از دو بخش صرف و نحو تشکیل می‌شود. (الگوهای غیرمعیار در این لایه وارد می‌شود.)

صرف به بحث تغییرات صوری، نشانه‌های دستوری (مانند نشانه‌های مفرد و جمع و صورت‌های بین اسم و فعل ها...) مربوط می‌شود.

نحو به مسائل ساخت جمله و روابط اجزای جمله با یکدیگر یا به‌طور کلی قواعد جمله‌بندی می‌پردازد.

الگوهای غیرمعیار چگونه وارد جمله و کلمه می‌شوند؟

 در لایۀ دستور زبان، الگوهای غیرمعیار در سطح جمله و کلمه به شرح زیر در زبان وارد می‌شود:

• رعایت‌نکردن تطابق فعل با فاعل در مفرد و جمع؛

• به‌کاربردن شکل مجهول فعل به‌جای معلوم؛

• آوردن «را» پس از فعل، به‌جای آوردن آن، پس از مفعول؛

• کاربرد نابجای فعل «داشتن»؛

• آوردن صفات نامتناسب با موصوف؛

• صرف فعل‌های مرکب به‌جای بسیط؛

• کاربرد زمان حال به‌جای گذشته؛

• درازنویسی؛

الگوهای غیرمعیار چگونه وارد لایۀ واژگان می‌شوند؟

در لایۀ واژگان الگوهای غیرمعیار به شرح زیر در زبان وارد می‌شود:

• به‌کاربردن کلمات و اصطلاحات بیگانه (که معادلی درخور در زبان فارسی دارد)؛

• به‌کاربردن واژگان سره (که در همۀ طبقات جامعه رواج پیدا نکرده باشد)؛

• گرده‌برداری؛ (پیشنهاد می‌شود مقالۀ واژه‌سازی در زبان فارسی را مطالعه کنید.)

• کاربرد بیش از حد کلمات مترادف؛ (پیشنهاد می‌شود مقالۀ خطاهای واژگانی را مطالعه کنید.)

• متناسب نبودن واژه‌ها و اصطلاحات و به‌طور کلی زبان با شخصیت گوینده.

این لایه‌ها در عین داشتن روابط متقابل با یکدیگر هریک اصول و قواعدی مخصوص به خود دارند. زبان معیار بر اصول و قواعد پذیرفته‌شده لایه‌های زبان و نیز ارتباط صحیح این لایه‌ها با همدیگر بنا می‌شود. سرپیچی از این اصول و قواعد و تغییر و تحول در آن‌ها باعث دگرگونی‌های کمی و کیفی در ساخت دستگاه زبان می‌شود؛ بنابراین الگوهای غیرمعیار، پس از آسیب‌رساندن به لایه‌های زبان در زبان رایج می‌شوند. 

اگر در جست‌وجوی نرم‌افزار ویراستاری هستید، به بخش ویراستاریِ سامانۀ هوشمند ویراویراست بروید.

تغییرپذیری زبان:

ازنظر تاریخی، زبان فارسی در دوره‌های پیشین به‌دلیل تأثیر عوامل مختلف دگرگون شده است؛ به‌عبارت دیگر عوامل فرهنگی، سیاسی، مذهبی و اجتماعی همواره بر زبان فارسی تأثیر گذاشته‌اند و زبان تحت تأثیر این عوامل هیچ‌گاه ثبات‌نیافته است و نمی‌یابد.

 میزان گستردگی تنوعات و گوناگونی‌های زبان به ساخت درونی یک جامعه، روابط اجتماعی در گروه‌های مختلف و غیر آن بستگی دارد.

 همان‌گونه که همۀ گویندگان یک زبان ازنظر خصوصیات غیرزبانی (طبقه، سن، جنسیت، قومیت، مذهب و تحصیلات) یکسان نیستند، رفتار زبانی آن‌ها نیز یکسان نیست.

 تناسب زبان با حال و مقام متکلم و مخاطب:

زبان، نظیر دیگر فعالیت‌های اجتماعی باید با حال و مقام گوینده‌ای که آن را به کار می‌برد و نیز شنونده تناسب داشته باشد. به‌عبارت دیگر زبان نه‌تنها برحسب خصوصیات اجتماعی افراد، بلکه برحسب بافت اجتماعی نیز تغییر می‌کند؛ برای مثال یک گویندۀ واحد در موقعیت‌های متفاوت و برای مقاصد مختلف، از زبان به گونه‌های متفاوت استفاده می‌کند.

زبان معیار:

به صورتی از زبان گفته می‌شود که افراد یک کشور با لهجه‌ها و گویش‌های مختلف، آن را بهترین و مؤثرترین وسیلهٔ ارتباطی خود می‌دانند.

ویژگی‌های زبان معیار چیست؟

• زبان درس‌خواندگان و تحصیل‌کردگان و زبانِ آموزشی در مدارس و دانشگاه‌هاست؛

• وسیلۀ ارتباطی میان افرادی است که در سایر وضعیت‌ها به لهجه‌های محلی و اجتماعی خود سخن می‌گویند؛

• نقش وحدت‌بخشی، اعتباردهندگی و مرجع‌بودن دارد.

منابع معیارسازی زبان چیست؟

• زبان کهن فارسی بر اساس آثار معتبر؛

• مراجع علمی و دانشگاهی به‌خصوص فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛

• زبان گفتار و نوشتار امروز طبقۀ تحصیل‌کردۀ جامعه؛

• نثرهای معاصر از استادان برجستۀ زبان فارسی که ملاک و معیار نثر فصیح امروزی است؛ 

• کتاب‌ها، مقاله‌ها و پژوهش‌هایی که درزمینۀ دستور زبان فارسی و درست‌نویسی نگاشته شده و قبول عام یافته است. 

تجربۀ ویراستاری آنلاین با ویراویراست را از دست ندهید.

چه چیزهایی زبان را از معیار دور می‌کند؟

• عناصر زبانی متروک و مهجور در سطوح آوایی، صرفی، نحوی و معنایی و عناصر قاموسی و دستوری؛

• اصرار در سره‌نویسی، عربی‌نویسی و عامیانه‌گرایی که ضعف و ناتوانی زبان را در پی دارد؛

• گرده‌برداری از زبان‌های بیگانه از طریق ترجمه‌ها، تبلیغات و رسانه‌ها؛

• کاربرد عناصر زبان محلی و محاوره‌ای و اصرار و افراط در آن؛ 

• استفادۀ غیرضروری از عناصر ادبی و فرازبانی؛

• کاربرد گونه‌های صنفی و سبک‌های اجتماعی در غیر موارد ضروری و بدون تمایز و توضیح؛

• شکسته‌نویسی در غیر موارد ضروری. 

زبان معیار هم گونۀ نوشتاری دارد و هم گفتاری:

در گونۀ گفتاری، نسبت‌به نوشتاری زبان معیار؛ ممکن است ارکان جابه‌جا شوند، افعال و کلمه‌ها شکسته شوند و به لحن محاوره نزدیک هستند.

در درست‌نویسی زبان معیار فارسی، شناخت غیرمعیارها و خطاهای زبانی و انطباق با الگوهای درست زبانی و اصلاح آن‌ها بسیار مهم است.

چه زبانی غیرمعیار است؟

زبانی که از هنجارهای پذیرفته‌شدۀ اهل زبان خارج باشد.

این هنجارها (به‌جز شم زبانی) نثرهای معیار و فصیح فارسی؛ قواعد دستور زبان؛ زبان کهن فارسی بر اساس آثار معتبر؛ مراجع  علمی و دانشگاهی؛ کتاب‌ها و مقالات استادان برجسته است.

تجربۀ ویراستاری آنلاین با ویراویراست را از دست ندهید.

برای ثبت سفارش ویراستاری با شمارۀ 09020025029 تماس بگیرید.

نظر خود را دربارۀ این مقاله بنویسید.

✍️ به کوششِ فاطمه لک‌زاده.

📚 کتابنامه:

📖ذوالفقاری، حسن، 1398، آموزش ویراستاری و درست‌نویسی، تهران: نشر علم. 📖