با ویراویراست، سرعت ویراستاری خود را چندین برابر کنید.
حشو چیست؟
حشو یا زیاده‌گویی از کنار هم آمدن کلمه‌ها یا جمله‌های هم‌معنا، بدون اینکه برای آن دلیلی باشد، به وجود می‌آید؛ برای نمونه «فرشتۀ ملک‌الموت» حشو است؛ زیرا با وجود «ملک» دیگر نیازی به بودن «فرشته» نیست. پیشنهاد می‌شود مقالۀ خطاهای واژگانی را نیز مطالعه کنید.
⭕ درواقع زیاده‌گویی زحمت خواننده را بیشتر و ذهنش را آشفته می‌کند و شاید بتوان گفت حشو یکی از بیماری‌های امروز زبان فارسی است و می‌توان یکی از مهم‌ترین دلایل برتری سخن پیشینیان را پاکیزگی آن از هرگونه حشو دانست.
⭕ زبان نوشته هرچه ساده‌تر و پیراسته‌تر از تکرار و تکلف باشد، راحت‌تر و زیباتر درک می‌شود؛ بنابراین بهتر است به جای شاخ‌وبرگ اضافه دادن به سخن، بار معنایی آن را بالا ببریم.
📛 حساسیت خوانندگان در برابر حشو زبانی یکسان نیست، برخی آن را به‌راحتی تحمل می‌کنند و برخی آن را تاب نمی‌آورند. به نظر می‌رسد، زمانی که حشو احساس شود دیگر واقعاً مخل خواندن می‌شود. برای نمونه برخی نویسندگان به جای «مفید» می‌نویسند «مفید فایده»؛ برخی خوانندگان در آن ناهنجاری نمی‌بینند و برخی دیگر به هیچ روی، این زیاده‌گویی را برنمی‌تابند.
💢 این موضوع ممکن است بستگی به نوع حشو به‌کاررفته هم داشته باشد؛ برخی حشوها پیدا و برخی پنهان هستند.
حشو پیدا:
❗حشو پیدا همان حشوهای مشهور و برجسته همچون سنگ حجرالأسود، کمدی خنده‌دار ، پس بنابراین ، ریسک خطرناک و... است. این‌گونه حشوها سرانجام شناخته و به‌مرور حذف می‌شوند.
‼️حشوهایی وجود دارند که بیهودگی‌شان چندان آشکار نیست و به‌دلیل ناشناختگی همچنان در زبان باقی می‌مانند.
👇🏻 به نمونه‌های زیر توجه کنید:
🔺 دفاع از کشور، پاسداری از مرزها و تمامیت ارضی میهن است.
👆🏻 در این نمونه، آیا «دفاع از کشور» همان «پاسداری از مرزها...» نیست؟ در این‌گونه جمله‌ها گزاره چیزی جز تکرار یا تعبیر دیگری از نهاد نیست!
🔺 اگر این نظریه را بپذیریم، در این صورت چاره‌ای به جز اجرای آن نداریم.
👆🏻با وجود «اگر» نیازی به «در این صورت» نیست. در واقع باهم‌آوردن ادات شرط (اگرچه، هرچند، چنانچه و ...) با ادات درک (اما، ولی و ...) مصداق حشو است؛ زیرا معنای شرط در ادات استدراک وجود دارد.
🔻بنابراین حشو پنهانی در این جمله‌ها وجود دارد.
⭕ دسته‌بندی کلی دیگری نیز برای حشو برگزیده‌اند: ممنوع و مرجوح و مقبول.
-
حشو ممنوع، همان حشو قبیح است. این‌گونه حشو هنگامی رخ می‌دهد که یکی از قواعد دستوری نقض شده یا ساختار جمله برخلاف اصول زیبایی‌شناختی باشد؛ برای مثال برعلیه و دو طفلان.
-
حشو مرجوح، حشوی است که اگرچه ممنوع و غلط نیست؛ موجب نازیبایی کلام می‌شود. مانندِ آوردن عطف‌های زیاد در جمله، درازنویسی و توضیحات بی‌فایده.
-
حشو مقبول، آن است که جزئی از زبان گفتار و نوشتار شده و حذفش ممکن نیست. برای نمونه: منزلگاه، نیز هم، اولی‌تر، مکتب‌خانه و پیروزمند.
-
کلماتی مانند تکیه‌وتأکید، شک‌وشبهه و گرفت‌وگیر، تولید آهنگ و موسیقی می‌کنند و کاربرد زیبایی‌شناختی دارند؛ حشو ملیح هستند که گونه‌ای از حشو مقبول است.
ترکیب‌های حشوآمیز:
ترکیبی که دو کلمه، به یک معنا باشند و یکی از کلمه‌ها مفهوم دیگری را در خود داشته باشد. حشو در فرهنگ لغت به‌معنای لایۀ بین آستر و پارچه است که لباس را نگه می‌دارد.
دلایل راهیابی ترکیب‌های حشوآمیز:
-
گاه این ترکیب‌ها، نتیجۀ باهم‌آیی دو واژۀ هم‌معنای فارسی و غیرفارسی است؛ مانندِ تخته وایت‌برد و شب لیله‌القدر که از ندانستن معنی واژگان غیرفارسی ساخته شده است.
-
گاهی دو کلمۀ هم‌معنای معطوف با واو عطف، با حذف واو به‌صورت ترکیب اضافی درآمده و رایج می‌شوند؛ مثل حسن‌وخوبی که شده است حسنِ خوبی یا تاب‌وتحمل که شده است تاب‌ِ تحمل.
-
گاهی برای تأکید بیشتر یا بدون آگاهی و بر اثر تکرار از کلمه‌ای اضافه استفاده می‌شود، مانندِ نتایج به‌دست‌آمده، تحقیقات انجام‌شده و ... .
-
مشتق‌سازی نابجا مثلِ ملقب‌به‌لقب، مجهزبه‌تجهیزات، مصوربه‌تصویر، مسلح‌به‌سلاح و غیر آن.
-
در گذر زمان، معنی و نقش برخی کلمه‌ها کم‌رنگ یا فراموش می‌شود؛ مثلاً ممکن است ندانیم «احاطه» به‌معنای «از هر طرف» است و بگوییم «احاطه از هر طرف» و مانند آن.
کلمه‌های زائد:
نتیجۀ رعایت‌نکردن قواعد دستورزبان است، در این گروه یکی از دو کلمه یا نشانۀ به‌کاررفته، زائد است. این دو کلمه ترکیب اضافی یا وصفی نیستند، بلکه حروف اضافۀ زائد و کلمه‌های زائد هستند؛ برای نمونه در جملۀ «کارم روی این پژوهش از چهار ماه پیش آغاز شده است و تاکنون ادامه دارد» به‌دلیل وجود «از چهار ماه پیش»، بودنِ «تاکنون ادامه دارد» لازم نیست.
تجربۀ ویراستاری آنلاین را با ویراویراست از دست ندهید.
منبع:
📚 برگرفته از کتاب‌های نکته‌های ویرایش، علی صلح‌جو؛ بهتر بنویسیم، رضا بابایی؛ نگارش و ویرایش، احمد سمیعی؛ آموزش ویراستاری و درست‌نویسی، حسن ذوالفقاری.
نظرات