خطاهای رایج زبانی بخش اول
گاهی در حین مطالعۀ کتاب، چه کتابی که توسط مؤلف نوشته شده باشد و چه مترجم آن را ترجمه کرده باشد و یا حتی در حین سخنرانی‌ها به خطاهایی برخورد می‌کنیم که بسیار تکرار می‌شوند. این خطاها در همۀ مراتب زبانی مانند: آوایی/نوشتاری، صرفی، نحوی، بلاغی، معنایی و منطقی مشاهده می‌شوند که می‌توان آن را ناشی از موارد زیر دانست:
ناآگاهیِ زبانی، کج‌ذوقی، پریشیدگی و ناسالمیِ شمّ ِزبانی، ناشی‌گری و کم‌تجربگی و یا تقلید از الگوی زبانیِ بیگانه که از طریق ترجمه، وارد مندرجات و برنامه‌های رسانه‌های گروهی شده و به سرعت و وسعت شیوع پیدا کرده است.
ویرایش متن خود را به ویراستارهای ویراویراست بسپارید.
اکنون که دربارۀ دلیل به‌وجودآمدن خطاها صحبت شد، بهتر است این خطاهای رایج زبانی را در ادامه ببینیم.
خطاهای رایج زبانی به دو گروه خطاهای مصداقی و خطاهای نوعی تقسیم می‌شوند. سمیعی این گونه خطاها را مکروه می‌نامد و معتقد است هر چند برخی از این موارد از دید زبان‌شناسان خطا شمرده نمی‌شود، اما در عرف ادیبان اگر خطا هم نباشد، مکروه است و بهتر است از آن‌ها پرهیز شود.
در این مقاله بخشی از خطاهای مصداقی را با یکدیگر مرور می‌کنیم:
- «آنچه که» به جای «آنچه»
به آنچه که می‌گویند گوش می‌سپارد. ← به آنچه می‌گویند گوش می‌سپارد.
- از سویِ ... به توسطِ ... به‌وسیلۀ
از سوی دولت تسهیلاتی به جنگ‌زدگان اعطا می‌شود. ← دولت تسهیلاتی برای جنگ‌زدگان فراهم می‌کند.
فرار از جناحِ راست به‌وسیلۀ شاه محمدی ← فرار شاه محمدی از جناحِ راست
بیش از نیمی از مواد غذاییِ تولیدشده در جهان توسطِ زنان صورت می‌گیرد. ← نیمی از مواد غذایی جهان را زنان تولید می‌کنند.
امکان دست‌یابی به تخصص‌های بالا توسطِ زنان محدود شده است ← امکان دست‌یابیِ زنان به تخصص‌های بالا محدود شده است.
- «هست» به جای «است»
هوا ابری هست ← هوا ابری است.
ببینیم که تصمیم داور چه هست. ← ببینیم که تصمیمِ داور چیست.
- استفاده از «اقبال» به جای «شانس»
اگر اقبالِ نمایشِ مجدد در تلویزیون را پیدا نکنند ... ← اگر برای نمایشِ مجددِ آن‌ها در تلویزیون فرصتی پیدا نشود ...
چاپ مجدد این کتاب اقبال چندانی ندارد. ← احتمالِ چاپِ مجددِ این کتاب وجود ندارد.
- اگرچه ... اما
اگرچه در این کار زیانی متصور نیست، اما بهتر است در آن بیشتر تأمل کنی. ← هرچند در این کار زیانی متصور نیست، بهتر است در آن بیشتر تأمل کنی.
- انجامِ ...
مسکو مایل به انجامِ طرح خلع سلاح هسته‌ایِ اوکراین است. ← مسکو مایل به اجرایِ طرح خلع سلاح هسته‌ای اوکراین است.
شدت وزش باد انجامِ هرگونه عملیات نجات را غیرممکن ساخته بود. ← شدت وزش باد هرگونه عملیات نجات را غیرممکن ساخته بود.
راه برای انجامِ انتخابات زودرس در بلغارستان هموار شد. ← راه برای برگزاری انتخابات زودرس (پیش از موقع) در بلغارستان هموار شد.
در حال انجام است. ← در دست اجراست.
از انجامِ این مهم برآمد. ← از عهدۀ این مهم برآمد.
انجامِ مقدمات لازم ← تهیۀ مقدمات لازم
در این طرح حیف‌ومیل زیادی انجام شده است. ← در هزینۀ اجرای این طرح، حیف‌ومیل زیادی شده است.
انجام وظیفه می‌کند. ← وظیفه‌اش را انجام می‌دهد.
در انجام تکلیف کوتاهی می‌کند. ← در ادای تکلیف کوتاهی می‌کند.
اگر در جستجوی نرم‌افزار ویراستاری هستید، به بخش ویراستاریِ سامانۀ هوشمند ویراویراست بروید.
- «با این وجود» به جای «با وجود این»، «با این وصف»، «با این همه»
به او خدمت کردی، با این وجود قَدرَت را نشناخت. ← به او خدمت کردی با وجود این/ با این همه قدرت را نشناخت.
- استفاده از «برخوردار بودن»
شبکۀ ترابری بین‌شهری کشور از توسعۀ کافی برخوردار نیست. ← شبکۀ ترابری بین‌شهری، وسعت کافی ندارد (جواب‌گوی نیازها نیست).
از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. ← اهمیت خاصی دارد.
واژۀ «برخوردار» قرضی است و از زبان‌هایی چون فرانسه (réjouir) و انگلیسی (enjoy) گرفته شده است و در بعضی از کاربردهای فارسی خطاست؛ مانند جملۀ «از آفات زیادی برخوردار است.» زیرا برخورداری بار معنایی مثبتی دارد و به نعمات متعلق است نه به آفات.
- به خود اختصاص‌دادن
جوایزی را به خود اختصاص دادند. ← برندۀ جوایزی شدند.
مقام اول را به خود اختصاص داد. ← مقام اول را کسب کرد.
- به‌عنوان ...
... تا آن‌ها را به‌عنوان مسئول این اقدام معرفی کنند. ← ... تا آن‌ها را مسئول این اقدام معرفی کنند.
من هم به‌عنوان نمایندۀ آزمایشگاه آنان را همراهی کردم. ← من هم به نمایندگیِ آزمایشگاه با آنان رفتم.
وظیفۀ خود را به‌عنوان داور انجام می‌دهد. ← وظیفۀ داوری خود را انجام می‌دهد.
او، به‌عنوان نمایندۀ جمع این پیشنهاد را مطرح کرد. ← او به نمایندگی جمع این پیشنهاد را مطرح کرد.
من نیز به‌عنوان معلم، حقوقی دارم. ← منِ معلم نیز حقوقی دارم.
- استفاده از فعل «پیاده‌کردن»
اسلامِ ناب را پیاده کنیم. ← اسلام ناب را تحقق بخشیم یا احکام اسلام ناب را به اجرا درآوریم.
من یاد گرفته‌ام این قانون را همواره در ارتباط با افراد دیگر و اطرافیانم پیاده کنم. ← من یاد گرفته‌ام همواره این قانون را در رابطۀ خود با دیگران اجرا کنم.
در فرهنگ ما، پیاده در مقابل سوار بار معنایی منفی دارد. مانند مثال: «نان سواره و من پیاده» یعنی هرگز به نان نخواهم رسید.
- تجربه‌کردن
این دردی است که بیشتر کسان، در مهاجرت، آن را تجربه می‌کنند. ← این دردی است که بیشتر کسان، در مهاجرت، با آن آشنا می‌شوند، آن را حس می کنند یا دچارِ آن می‌شوند.
- تسلیت باد، تهنیت باد
استفاده از این دو مانند این است که به جای مبارک باد بگوییم تبریک باد
- تشکیل‌دادن
نیروی نظامی، پایۀ قدرت دولت مرکزی را تشکیل می‌دهد. ← نیروی نظامی، پایۀ قدرت دولت مرکزی است.
گروه دیگری که اکثریت مطبوعات معروف را تشکیل می‌دادند، از محاکمۀ آن‌ها حمایت کردند. ← بیشتر مطبوعات معروف طرفدار محاکمۀ آن‌ها بودند.
تحلیل شرایط عرضۀ پول، مرحلۀ اساسی را تشکیل می‌دهد. ← تحلیل شرایط عرضۀ پول، مرحلۀ اساسی است.
با ویراستار آنلاین ویراویراست، سرعت ویراستاری خود را چندین برابر کنید.
- تعقیب هدف
سازمان‌دهی جدید و متمرکز آن در سال جاری دو هدف عمده را تعقیب می‌نمود. ← دو مقصود عمده در سازمان‌دهی جدید و متمرکز وجود داشت.
- توسطِ
عدم درک فرهنگ کانادا و تعارضات ناشی از آن توسط اکثریت، علاوه بر نداشتن دید جامعه‌شناسانه، دلیل دیگری نیز دارد و آن ضعف زبان است. ← دلیل اینکه بیشتر مهاجران ایرانی فرهنگ کانادا را درک نمی‌کنند و در نتیجه تعارضاتی پدید می‌آید، علاوه بر نداشتن دید جامعه‌شناسانه، ضعف زبان است.
- استفاده از «توقف» به جای «متوقف‌ساختن»
ضرورت توقف گسترش سازمان‌های دولتی ← ضرورت متوقف‌ساختن گسترش سازمان‌های دولتی
- «جای جای» به جای «همه‌جا»
به معلمان در جای جای کشور درود می‌فرستیم. ← به معلمان در همه‌جای کشور درود می‌فرستیم.
- جهتِ ... به جای برایِ ...
ارائۀ پیشنهاد جهتِ پیشگیری از تکرار مشکلات ← ارائۀ پیشنهاد برای پیشگیری از تکرار مشکلات
جهت رفع مشکل باید تدبیری اندیشید. ← برای رفع مشکل باید تدبیری اندیشید.
- «جایگزین» به جای «جانشین»
جایگزینی کارگران عرب به‌وسیلۀ کارگران یهودی ← نشاندن (استخدام) کارگران یهودی به جای کارگران عرب.
به جای آن راه‌های شکستخوردۀ قبلی جایگزین گردیده است. ← راه‌های شکستخوردۀ قبلی جانشین آن شده است (به جای آن نشسته است).
گرایش ناشی از جایگزینی پول کاغذی با پول فلزی ← گرایش ناشی از نشاندن پول فلزی به جای پول کاغذی.
آزمون کتبی جایگزین آزمون شفاهی شد. ← آزمون کتبی جانشین آزمون شفاهی شد.
- حرف اول را زدن
حرف اول را در کشتیِ جهان بزند. ← در کشتیِ جهان مقام اول را احراز کند.
- «حضور» به جای «وجود»
این تعارضات در زمینه‌های متعدد حضور دارند. ← این تعارضات در زمینه‌های متعدد وجود دارند.
-داشتن
این مقام وزارت امور خارجۀ انگلیس قرار است، بعد از سوریه دیداری از لبنان هم داشته باشد. ← این مقام وزارت امور خارجۀ انگلیس قرار است، پس از سوریه به لبنان سفر کند.
صدای مرا دارید؟ ← صدای مرا می‌شنوید؟
گام کوچکی در این راه داشته باشیم. ← گام کوتاهی در این راه بردارم.
تجربۀ ویراستاری آنلاین با ویراویراست را از دست ندهید.
- در ارتباط با ... تعبیری است قرضی به سبک زبان اداری
به سؤال‌های مجری در ارتباط با بخش‌های مختلف برنامه پاسخ می‌دهند. ← به سؤال‌های مجری دربارۀ بخش‌های متعدد برنامه پاسخ می‌دهند.
با تأکید بر سیاست تنش‌زدایی در ارتباط با دنیا ← با تأکید بر سیاست تنش‌زدایی در مقیاس جهانی
صحبت می‌کنیم در ارتباط با پالودۀ کرمان ← از پالودۀ کرمان می‌گوییم.
در ارتباط با این مسئله شایعات زیادی وجود دارد. ← دربارۀ این مسئله شایعات بسیاری وجود دارد.
📚 کتابنامه:
📖 سمیعی، احمد، 1398، نگارش و ویرایش، چ18، تهران: سمت.
✍️ به کوشش شیما صدیقی.
نظرات