با ویراویراست، سرعت ویراستاری خود را چندین برابر کنید.

خطاهای واژگانی مهم در بخش‌های زیر است:

•  کاربرد نادرست واژگان، تعابیر و الگوهای بیگانه؛

•  کاربرد نادرست واژگان، تعابیر و اصطلاحات فارسی؛

•  تکرار زائد واژگان (حشو)؛

•  واژگان عربی در فارسی.

در این مقاله، کاربرد نادرست واژگان، تعابیر و اصطلاحات فارسی و تکرار زائد واژگان (حشو) را بررسی می‌کنیم.

برای مطالعۀ کاربرد نادرست واژگان، تعابیر و الگوهای بیگانه، مقالۀ ویرایش ساختاری-زبانی را بخوانید.

پیشنهاد می‌شود مقالۀ واژگان عربی در فارسی را مطالعه کنید.

کاربرد نادرست واژگان، تعاریف و اصطلاحات فارسی:

گرته‌برداری، تداخل واژگان علوم و راه یافتن ترکیب‌های عامیانه در زبان معیار، باعث شده است که برخی واژگان، اصطلاحات و تعبیرهای غیرفصیح، پیچیده و عامیانه در زبان راه پیدا کنند. این تعابیر تنها موجب اختلال در پیام‌رسانی می‌شوند و رفته‌رفته قوت و فصاحت زبان معیار را از بین می‌برند. پیشنهاد می‌شود مقالۀ زبان معیار را مطالعه کنید. می‌دانیم تعابیری که قالبی و بدون اندیشه، گرته‌برداری شده و برای مفاهیم مشترک به کار می‌روند در زبان فارسی کم نیستند. این تعابیر باعث از بین رفتن لطف و زیبایی و رسایی کلام می‌شوند. همچنین استفاده از برخی از تعابیر و اصطلاحات عامیانه در بافت برخی جمله‌ها در نثرهای علمی، اداری و آموزشی زیبا و شایسته نیست. برخی تعابیر نارسا از گرته‌برداری نابجا سرچشمه می‌گیرد. برای آشنایی با مفهوم گرته‌برداری پیشنهاد می‌شود مقالۀ واژه‌سازی در زبان فارسی را مطالعه کنید.

همچنین نارسایی برخی واژه‌ها، تعابیر و اصطلاحات به‌دلیل کاربرد اشتباه کلمات به‌جای هم است. این اشتباه ممکن است به‌دلیل شکل آوایی و خطی نزدیک یا نزدیکی معنا باشد. آفتاب‌گرفتن، آویزان بودن، انجام‌دادن، تماس حاصل کردن، عدم/ عدم وجود و... تعابیری غیرمعیار هستند.

نکته: «عدم» و «عدم‌وجود» به جای عوامل منفی‌ساز «بی، ن، نا» به کار می‌رود و جمله را سنگین، مبهم و غیرفارسی می‌کند. گاه از ترکیب «عدم وجود» به‌جای «عدم» استفاده می‌شود؛ مثل «عدم وجود وابستگی»، «عدم وجود دید کافی» که مبهم است؛ زیرا عدم ازنظر فلسفی «ضد وجود» است. بهتر است از معادل‌های فارسی آن استفاده کنیم.

مانند «عدم پاسخ‌گویی»← «پاسخگو نبودن»

تکرار زائد واژگان: (حشوهای زبانی)

یکی از مشکل‌های مهم نگارش و ویرایش در انواع نثر امروز تکرار زائد است که به دو شکل مختلف پدید می‌آید: ترکیب‌های حشوآمیز و کلمه‌های زائد.

 ترکیب‌های حشوآمیز:

به ترکیب‌هایی که دو کلمه به یک معنا باشند و یکی از کلمه‌ها مفهوم دیگری را در خود داشته باشد «حشو» می‌گوییم. «حشو» در لغت یعنی «لایی» که بین آستر و پارچه قرار می‌گیرد تا لباس را نگه دارد. حشو کاربرد عناصر زائد و بی‌معنا و کلمات مترادف است؛ بی‌آن که این ترادف نقش توضیحی داشته باشد. برخی بی‌آنکه بدانند دو کلمه یک معنا دارد آن دو را در میان سخن یا عبارتی می‌آورند که به آن نیاز نیست. برای دانش بیشتر دربارۀ حشو مقالۀ انواع حشو را مطالعه کنید.

به نمونۀ زیر توجه کنید.

(سیر گردش امور در این اداره کُند است؛ پس در این صورت به تحول اساسی نیاز دارد.)

در جملۀ بالا ترکیب «سیر گردش» حشو است و یا باید از «سیر» استفاده کرد یا «گردش» زیرا هر دو به ‌یک معناست.

به عبارت ساده‌تر «حشو» واژه، عبارت یا جمله‌ای است که متن از نظر معنایی به  آن نیازی ندارد و اگر آن را حذف کنیم به معنی جمله آسیبی وارد نمی‌شود.‌

وجودِ «حشو» باعث شلوغیِ متن می‌شود و ذهن مخاطب را از توجه به اصل سخن دور می‌کند.

ویراستاری آنلاین ویراویراست در بخش ویراستاری پیشرفته حشوهای موجود در متن شما تشخیص می‌دهد و برابر مناسب پیشنهاد می‌دهد. حتی اگر با اصول ویراستاری و ویرایش آشنا نباشید، ویراویراست با ارائۀ دو مثال در کنار دو پیشنهاد خود، بافت جمله را برای شما توضیح می‌دهد تا بتوانید شکل صحیح کلمه را انتخاب کنید.

حشو انواعی دارد.

یکی از انواع حشو، آوردن دو واژه کنارهم است که هر دو یک معنی و مفهوم را می‌رسانند.‌‌

زدن ضرب‌المثل ( واژۀ «ضرب» خود به معنی «زدن» است.) ‌

فرشتۀ ملک‌الموت‌ (واژۀ «مَلَک» خود به معنی «فرشته» است.) ‌

قحط الرجال مردان‌ (واژۀ «رجال» خود به معنی «مردان» است.) ‌

حُسن خوبی (واژۀ «حُسن» خود به معنی «خوبی» است.) ‌

دهم عاشورا‌ (واژۀ «عاشورا» خود به معنی «دهم» است.) ‌

سنگ حجرالاسود (واژۀ «حجر» خود به معنی «سنگ» است.)‌

نوع دیگری از حشو استفاده از صفتی است که چیزی به موصوف اضافه نمی‌کند و نیازی به آن نیست.

مانند: کمدیِ خنده‌دار، بزاقِ دهان، حوضِ آب، نسیمِ ملایم، بازوی دست و...

همچنین برخی از حشوها براساس بی‌توجهی به قواعد دستور زبان پدید می‌آید.‌

رایج‌ترین آن‌ها عبارت است از:

افزودن نشانۀ «تر» و «ترین» به صفت‌های تفضیلی عربی‌؛ مانند: افضل‌تر، فاضل‌تر، ارشدترین، اصلح‌ترین.

·       آوردن صفت «کوچک» همراه با نشانه‌های تصغیر؛ مانند: دخترک کوچک، حوضچۀ کوچک و...

ویراستاری آنلاین ویراویراست کاربرد نادرست واژگان و انواع حشو را در متن شما پیدا می‌کند و برابر مناسب و معیار پیشنهاد می‌دهد. همین حالا وارد ویراستاری پیشرفته شوید و خودتان امتحان کنید.

حشو به دلایل مختلف در زبان راه پیدا کرده است. در زیر به چند علت اشاره می‌شود:

·         گاه ترکیبات حشوآمیز نتیجۀ ترکیب دو واژۀ مترادف فارسی و بیگانه است. مثل «تخته وایت‌برد» یا «شب لیلة‌القدر» که بیشتر فارسی‌زبانان نمی‌دانند «وایت‌برد» و «لیلة‌القدر» به معنی «تخته سفید» و «شب قدر» است. اگر در جستجوی نرم‌افزار ویراستاری هستید، به بخش ویراستاریِ سامانۀ هوشمند ویراویراست بروید.

·         گاه دو کلمۀ مترادف معطوف با حذف واو عطف به‌صورت ترکیب اضافی درآمده و خوانده و رایج می‌شود: مثل «حُسنِ خوب» و «تابِ تحمل».

·         گاه برای تأکید بیشتر بدون آگاهی و براثر تکرار از کلمه‌ای اضافه مثل «نتایج به‌دست‌آمده»، «تحقیقات انجام‌شده» استفاده می‌شود.

·         مشتق‌سازی نابجا علت دیگر حشوهای زبانی است؛ مثل ملقب به لقب، مکنی به کنیه، مجهز به تجهیزات، مسلح به سلاح، منقش به نقش، مصور به تصویر، موشح به توشیح، محشی به حاشیه، ملبس به لباس، متدین به دین.

·         گاه معنی و نقش برخی کلمه‌ها کم‌رنگ و فراموش می‌شود؛ برای مثال ممکن است ندانیم «احاطه» به معنی «از هر طرف» است و این قید را نادانسته در ترکیب «احاطه از هر طرف» بیاوریم. یا ندانیم «برکه» همان «آبگیر» است و ترکیب «برکۀ آبگیر» را به کار ببریم. همچنین ممکن است ندانیم «غرش» همان «آواز مهیب» است و ترکیب نادرست و «غرش مهیب» را بسازیم.

کلمه‌های زائد:

 این گروه از حشوها نتیجۀ رعایت‌نکردن قواعد دستور زبان است. در این گروه نیز یکی از دو کلمه یا نشانۀ به‌کاررفته در جمله زائد است با این تفاوت که این دو کلمه یا نشانه، ترکیب اضافی یا ترکیب وصفی نیستند. تفاوت این دسته با دستۀ قبل آن است که گاه میان کلمه لازم و کلمه زائد فاصله است. ویراستاری متن خود را به ویراستارهای ویراویراست بسپارید.

به نمونه‌های زیر توجه کنید:

جملۀ نادرست: اگرچه چرخۀ تولید در این کارخانه طولانی است؛ اما کیفیت کالا برتر است.

جملۀ درست: چرخۀ تولید در این کارخانه طولانی است؛ اما کیفیت کالا برتر است.

واژه‌های «اگرچه» و «اما» مترادف هستند؛ پس هرگاه در جمله‌ای واژۀ «اگرچه» بود نباید از «اما» استفاده کنیم.

شمار کاربرد این ترکیبات نادرست در نوشته‌های زبان فارسی بسیار است. ما با استفاده از تکنولوژی و هوش مصنوعی (که امروزه در تمامی علوم، کار را برای انسان راحت کرده است) سامانۀ ویراستاری آنلاین ویراویراست را راه‌اندازی کرده‌ایم. بخش ویراستاری پیشرفتۀ ویراویراست، تمامی این ترکیب‌های نادرست را در متن شناسایی می‌کند و پیشنهاد برابر مناسب می‌دهد. اگر شما هم، زبان فارسی را دوست دارید و می‌خواهید این ترکیبات نادرست برای همیشه از نوشته‌های فارسی بیرون رود و استفاده نشود، ویراستاری آنلاین ویراویراست را به دوستداران زبان فارسی معرفی کنید.

تجربۀ ویراستاری آنلاین با ویراویراست را از دست ندهید.

برای ثبت سفارش ویراستاری با شمارۀ 09020025029 تماس بگیرید.

✍️ به کوششِ فاطمه لک‌زاده.

📚 کتابنامه:

📖ذوالفقاری، حسن، 1398، آموزش ویراستاری و درست‌نویسی، تهران: نشر علم. 📖